Zer daki Adimen Artifizialak euskarari buruz? Europako hizkuntzarik zaharrena, erronkak eta gaur egungo egoera soziolinguistikoa

Euskara Europako Mendebaldean bizirik dirauen hizkuntza ez-indoeuropar bakarra da, eta horrek salbuespen bihurtzen du kontinente osoko mapa linguistikoan. Bere jatorria oraindik ez dago argi: ez dago lotuta ezagutzen den beste hizkuntza europar bakar batekin, eta bere sustraiak historiaurretik datozen populazioetan kokatzen dira, gaur egungo Euskadi, Nafarroa eta Ipar Euskal Herria hartzen dituzten lurraldeetan.

Hizkuntzalarien adostasunez, euskara da oraindik Europan mintzatzen den hizkuntzarik zaharrena, eta bizirik iraun du latinizazioaren, gaztelaniaren eta frantsesaren hedapenaren aurrean, bere izaera propioari eutsiz.

Berreskurapen historikoa XX. mendearen amaieratik gaur arte

XX. mendeko erdialdera, euskara egoera kritikoan zegoen: erabilerak behera egin zuen eta hiztun kopurua nabarmen murrizten ari zen. Hala ere, demokrazia iritsi eta euskarak ofizialtasuna lortu zuenean, berreskurapen linguistiko historikoa hasi zen, hiru zutabetan oinarritua:

• Euskaltegiak eta helduen euskalduntze-alfabetatzea
• D eredua hezkuntzan, euskarazko murgiltze eredua
• Euskarazko hedabideak eta kultura: EITB, literatura, musika, bertsolaritza…

Estrategia horiei esker, euskaraz dakien biztanleria EAEko herritarren %25etik behera izatetik gaur egungo %36-40 inguru izatera pasa da, neurketa metodologiaren arabera.

Mapa soziolinguistikoa: Gipuzkoa euskaldunena, Bizkaian hazkunde desorekatua eta Iparraldean atzerakada

Euskararen ezagutza eta erabilera nabarmen aldatzen dira lurraldeen arabera:

Gipuzkoa: euskararen errendimendu altuena

Eremu euskaldunena da, bai ezagutzan bai kale-erabileran.

Bizkaia: hazkunde handia, baina erabilera txikiagoa

Eskola-sistemari esker ezagutzak gora egiten du urtero, baina erabilera soziala baxuagoa da, bereziki eremu metropolitarretan.

Araba: belaunaldi gazteen gorakada

Hezkuntza-eredu euskaldunek joera irauli dute azken hamarkadetan.

Nafarroa: bi errealitate oso ezberdin

Iparraldean presentzia handia; eremu mistoan ertaina; hegoaldean urria.

Ipar Euskal Herria: atzerakada historikoa

Mugimendu sozial sendoa egon arren, politika publikoak berandu iritsi dira, eta frantsesaren pisuak euskara estutzen jarraitzen du.

Hezkuntza eredua: hazkundearen motor nagusia

Euskararen biziberritzearen indar handiena hezkuntza-sistematik dator. Gaur egun EAEko ikasleen %70 baino gehiago D ereduan ari da, euskaraz murgilduta. Horrek belaunaldi oso bat elebidun oso bihurtu du.

Hala ere, gaur egungo erronka nagusia ez da euskara ikastea —lortutako aurrerapena ikusgarria da— baizik eta euskararen erabilera handitzea egunerokoan, bereziki hiriguneetan eta lan-arloko zenbait sektoretan.

Erronka nagusiak: kale-erabilera, mundu digitala eta transmisioa

Azken ikerketek hiru erronka nagusi identifikatzen dituzte:

1. Kale-erabilera handitzea

Euskara dakitenen kopurua erabilera-maila baino azkarrago hazten ari da. “Euskara jakin” eta “erabili” arteko aldea esanguratsua da oraindik.

2. Mundu digitalean presentzia handitzea

Ingelesez eta gaztelaniaz nagusitutako inguruneko lehia zuzena da: adimen artifiziala, bideojokoak, sare sozialak eta edukiontzi digitalak funtsezkoak dira etorkizunerako.

3. Transmisio familiarrari eustea

Etxean euskara transmititzen duten familia euskaldunak hizkuntzaren etorkizunerako giltzarririk sendoena dira.

Aintzinako hizkuntza, etorkizunerantz

Mila urtez bizirik iraun ondoren, euskara bere historian inoizko unerik onenetakoan dago babes instituzionalari eta gizartearen konpromisoari esker. Erronkak erronka, hizkuntza gero eta hiztun gehiagoren ahotan dago, kultur sorkuntza ugaltzen ari da eta erabilera gune berriak irekitzen ditu.

Euskararen historia berak erakusten du hizkuntza gutxitu batek aurrera egin dezakeela: gizartearen parte-hartzearekin, politika publiko egonkorrekin eta proiektu kultural partekatuarekin.