No día de Rosalía de Castro: astronomía na súa poesía

A Coruña

Desde hai dous anos, a escritora galega máis universal, Rosalía de Castro, aínda o é máis porque conta cunha estrela no firmamento co seu nome, grazas a unha iniciativa da Agrupación Astronómica Coruñesa *Ío e a unha votación popular. Como mañá, 23 de febreiro, celebramos o Día de Rosalía, hoxe imos saber máis da astronomía na súa obra e tamén da súa estrela.

Podemos vela facilmente?

A verdade é que facilmente non. Para poder ver a estrela Rosalía de Castro fan falta prismáticos, aínda que está á beira doutra que si se pode ver a primeira ollada, que é Marfik. É máis fácil ver e atopar no firmamento a constelación na que están as dúas, a constelación de Ofiuco, o encantador de serpes, que pode verse no firmamento xa de madrugada, máis aló das dúas da mañá. En calquera caso, esta semana, en todas as sesións do planetario da Casa das Ciencias dedicamos uns minutos para mostrar aos nosos visitantes onde está a estrela Rosalía e a como tentar vela na natureza. Está a 240 anos luz e vai acompañada polo planeta Río Sar. Poñer estes nomes foi un proxecto da Unión Astronómica Internacional, que é a encargada de nomear os obxectos celestes, e que polo seu centenario quixeron achegar a astronomía ao gran público. Entón asignaron @estrella cos seus exoplanetas, sen nome digamos «común», a 112 países, e en cada un houbo votacións para escoller como os chamaban, e aquí gañou, e por moito, Rosalía de Castro e Río Sar.

Como é a estrela Rosalía?

É unha estrela anana amarela, similar ao noso Sol, pero con algo máis de masa e cun radio tamén maior. O exoplaneta Río Sar que a acompaña descubriuse en 2005 e trátase dun planeta de tipo xigante gaseoso, máis grande que Xúpiter. Está moi preto da súa estrela, así que a súa superficie ten unha temperatura moi elevada, e completa unha órbita ao redor dela en tan só catro días.

Hai moita astronomía na obra de Rosalía?

Si, a verdade é que está repleta de alusións á noite estrelada e a obxectos celestes, desde «As estrelliñas todas que aló non espazo están, sorrindo mirábannos con soave craridá» ata «a luz do deía asómbrame, pásmame a dás estrela», o que indica que debeu observar con curiosidade o ceo nocturno e tamén as súas variacións diarias, con «Vaite noi-/che-vai fuxin-/do-venche auro-/ra venche abrin-do». Pero una das referencias máis interesantes do firmamento que fai está en Follas novas, no que nun dos poemas di:

Ou ti!, roxa estrela

Únete al canal de WhatsApp de la SER

que din que comigo naciche,

poideras por sempre apagarche,

xa que non pudeche

por sempre alumarme...!

Sabemos a que se refire con esa «roxa estrela»?

Pois Martin Pawley e Xabier Couto, membros da Agrupación Astronómica Coruñesa *Ío, levaron a cabo un estudo moi interesante e teñen unha boa teoría para esa «roxa estrela». Para empezar pensaron en como sería o ceo o día en que naceu Rosalía, que celebramos mañá. Un ceo típico de inverno onde hai algunhas estrela vermellas, como Betelgeuse, na constelación de Orión, e tamén Antares, en Escorpio. Con todo, Martin e Xabier comprobaron que a súa presenza aquel día non tiña nada de especial. As constelacións do ceo dunha madrugada de febreiro de hai case dous séculos, Rosalía naceu en 1837, son similares ás que podemos ver hoxe en día. Así que tiveron que buscar outra cousa

E que atoparon?

O que viron é que no mes en que naceu Rosalía houbo dúas efemérides astronómicas importantes, as oposicións de dous planetas. Primeiro Xúpiter, o 2 de febreiro, e despois Marte, o 6 de febreiro. Falamos de planetas en oposición ao momento en que a localización na que se atopan nos seus percorridos ao redor do Sol permite trazar unha liña recta que vai desde o Sol, pasa pola Terra e chega ao planeta en cuestión. Neste caso, isto primeiro pasou con Xúpiter e aos poucos días con Marte. Cando un planeta está en oposición atópase á menor distancia de nós posible e alcanza a súa máximo brillo anual.

Xúpiter e Marte estaban especialmente brillantes aquel febreiro?

Si, e o que fixeron desde a Agrupación *Ío foi mirar o brillo dos dous planetas entre agosto de 1836 e setembro de 1837, un intervalo máis ou menos centrado ao redor do 23 de febreiro, o nacemento de Rosalía. E o que viron é que mentres a variación do brillo de Xúpiter non foi moi acusada, a de Marte multiplicouse por dez entre o 1 de agosto de 1836 e ata a oposición, o 6 de febreiro de 1837. Así que o embarazo da nai de Rosalía estivo marcado polo crecente esplendor do planeta vermello Marte, nunha sociedade moito máis ligada que a nosa aos ritmos da natureza e nun mundo con moita menos contaminación lumínica. Así que propoñen que á nena Rosalía contásenlle que cando naceu resplandecía no alto unha «roxa estrela», que se correspondería con Marte.

Pois supoño que nunca poderemos verificalo, pero desde logo é unha historia bonita e posible que aínda une máis a Rosalía co firmamento.