Palabra do Ano 2025: “Desfeita”, “foliada”, “loia”, “lume”, “retrinco” e “xenocidio” compiten polo título

A Coruña

A elección da Palabra do Ano 2025 en galego xa está en marcha. A Real Academia Galega (RAG) e a Fundación Barrié manteñen aberta ata o domingo 21 de decembro ás 23:59 horas a votación telemática a través do Portal das Palabras (portaldaspalabras.gal).

Tras a recolla de suxestións realizada entre o público, xa se coñecen as seis voces finalistas: “desfeita”, “foliada”, “loia”, “lume”, “retrinco” e “xenocidio”. Palabras que, cada unha ao seu xeito, reflicten os temas sociais, culturais e políticos que marcaron o ano en Galicia e no mundo.

Desfeita: a palabra patrimonial que define os tempos difíciles

Entre as finalistas aparece desfeita, un termo que continúa plenamente vivo no galego actual. Na súa primeira acepción segundo o Dicionario da RAG significa “grave dano, destrución, estrago”.

A palabra fórmase a partir do participio de desfacer, verbo composto polo prefixo des- (‘negación’, ‘privación’) e facer, procedente do latín facĕre. Nun momento histórico marcado por crises múltiples, desfeita converteuse nun comodín para expresar perdas, impactos sociais e tamén deterioros ambientais.

Loia: das loanzas enganosas ás fake news

A crecente presenza da desinformación tamén se filtra no vocabulario. Loia –e a súa variante loiada– adquiriron recentemente a acepción de información falsa difundida en medios electrónicos, unha alternativa propia ao anglicismo fake news.

Ambas derivan do latín laudāre (‘alabar’), o que mostra a evolución irónica dunha palabra ligada ao eloxio cara ao seu uso moderno: aquilo que parece verdade… pero non o é.

Lume: a preocupación polos incendios forestais

A palabra lume, procedente do latín lūmen, foi unha das máis propostas polo público. O termo condensou a inquietude xerada pola intensa vaga de incendios forestais do pasado verán en Galicia. Nun contexto de cambio climático, o lume converteuse nun símbolo da urxencia ambiental e dos riscos crecientes que afectan ao territorio.

Xenocidio: un termo universal para unha ferida global

No plano internacional, a palabra xenocidio destacou pola súa presenza constante na actualidade informativa. Defínese como a “exterminación metódica dun grupo social por motivos étnicos, relixiosos ou políticos”, e foi amplamente empregada por diferentes voces internacionais para referirse á situación en Gaza, onde múltiples organizacións denuncian graves vulneracións dos dereitos humanos.

O termo fórmase co elemento grego xeno- (‘pobo’) e o sufixo latino –cidio (‘matar’).

Foliada: a alegría compartida das Letras Galegas

Non todo foron sombras no 2025. A celebración das Letras Galegas dedicadas á poesía popular oral e ás cantareiras deixou un pouso festivo e luminoso que levou a moitas persoas a propoñer a palabra foliada.

Segundo o Dicionario da RAG significa “reunión nocturna de xente para divertirse, cantar e bailar” ou “diversión buliciosa en grupo”. É unha voz chea de música, comunidade e tradición, e funciona tamén como sinónimo de festa, xunto con outras palabras tan expresivas como ruada, xolda, pándega, rexouba ou esmorga.

A súa orixe está no occitano antigo folia, relacionado co latín follis (‘saco’, ‘oco’, ‘cabeza’, ‘tolo’), o que lle dá un matiz de alegría desbordada.

Retrinco: unha palabra clásica para os novos tempos dixitais

O ano 2025 estivo marcado tamén polo Ano Castelao, e unha das palabras finalistas, retrinco, conéctanos directamente coa obra do autor rianxeiro. Castelao utilizou o termo no título do seu libro “Retrincos” (1934).

O Dicionario define retrinco como “cada un dos anacos que sobran dunha cousa ao cortala” e tamén como “espazo moi breve de tempo”. Na era dos reels, clips e vídeos curtos, retrinco podería reivindicarse como unha alternativa galega para nomear esas pequenas pezas audiovisuais que captan a nosa atención.

O Portal das Palabras e o Ximnasio Léxico: un espazo vivo para o galego

A colaboración entre a Real Academia Galega e a Fundación Barrié esténdese a diversos proxectos dedicados ao estudo e divulgación do léxico galego. Entre eles destaca o Ximnasio Léxico, unha aplicación de xogos ligada ao Dicionario da RAG, dispoñible para Android e iOS.

No Portal das Palabras, ademais da votación anual, publícanse xogos semanais, contidos didácticos e a popular palabra do día, nun formato dinámico que conecta lingua e actualidade.

Desde 2014, miles de persoas participan na escolla da Palabra do Ano, que en edicións anteriores coroou termos como cantareira (2024), cibercarracho (2023), comadre (2022), tanxugueiras (2021), nós (2020), sentidiño (2019) ou deseucaliptización (2018).

Unha votación que define como somos e como vemos o mundo

A lista de finalistas da Palabra do Ano 2025 combina preocupación global, identidade cultural, memoria literaria e celebración comunitaria. Sexa cal sexa a voz gañadora, todas elas ofrecen un retrato colectivo do que vivimos e sentimos ao longo do ano.

A participación está aberta ata o 21 de decembro ás 23:59 h.

Se aínda non votaches, podes facelo en portaldaspalabras.gal.